Theo Cục Chăn nuôi (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), cả nước hiện có khoảng 30 nghìn trang trại và 9 triệu hộ chăn nuôi, mỗi năm phát sinh khoảng 90 triệu tấn chất thải rắn (phân, lông, da); 50 triệu mét khối chất thải lỏng, nhưng mới có 60% được xử lý, còn lại đều xả trực tiếp ra môi trường. Trong khi đó, chất thải của vật nuôi chứa nhiều chất độc hại như nitơ, phốt pho, kẽm, đồng, chì, asen… gây ô nhiễm trực tiếp cho không khí, đất, nước mặt, nước ngầm…

Tại Hà Nội, những năm qua, thành phố đã quy hoạch các vùng chăn nuôi trọng điểm, xa khu dân cư để hạn chế ô nhiễm môi trường. Đến nay, trên địa bàn thành phố hình thành 15 xã chăn nuôi bò sữa, 19 xã chăn nuôi bò thịt; 4 vùng chăn nuôi lợn; 9 vùng chăn nuôi gia cầm với gần 2.000 trang trại. Tuy nhiên, chỉ có 14,3% trang trại thực hiện báo cáo đánh giá tác động môi trường; 3,2% chưa áp dụng các biện pháp xử lý chất thải. Số còn lại có xử lý chất thải nhưng chủ yếu chỉ xây hầm biogas, ủ làm phân bón và một số ít sử dụng chế phẩm sinh học khác. Còn chăn nuôi nông hộ thì hầu như không áp dụng bất kỳ biện pháp xử lý chất thải nào mà xả thẳng vào hệ thống thoát nước.

Thực tế, môi trường xung quanh các khu chăn nuôi bị ô nhiễm nghiêm trọng đã gây khó khăn cho sản xuất, sinh hoạt và tác động tiêu cực đến sức khỏe cộng đồng. Cục trưởng Cục Chăn nuôi Hoàng Thanh Vân đánh giá, chất thải chăn nuôi xả ra ao hồ, kênh mương làm tắc nghẽn dòng chảy, bốc mùi, gây ô nhiễm nguồn nước, không khí, đất đai… nhưng các địa phương lúng túng trong xử lý. Nguyên nhân do phát triển chăn nuôi chưa thực hiện đầy đủ các quy định về bảo vệ môi trường; các công trình xử lý chất thải ở trang trại không được đầu tư xây dựng đạt chuẩn trước khi đưa vào hoạt động.

Cùng quan điểm này, ông Tạ Văn Tường, Giám đốc Trung tâm Phát triển chăn nuôi Hà Nội cho biết: Nhìn chung, các trang trại chăn nuôi trước khi lập dự án đều có quy hoạch khu xử lý chất thải, nhưng do thiếu kinh phí nên đầu tư chắp vá, không đáp ứng sự tăng trưởng về số lượng vật nuôi khiến hệ thống xử lý chất thải quá tải, một số cơ sở lén lút xả trực tiếp ra môi trường. Cũng đã có nhiều trường hợp bị phạt với số tiền không nhỏ khi các cơ quan chức năng phát hiện, xử lý, nhưng tình hình ít biến chuyển.

Quan tâm giải pháp cho cả hộ và trang trại 

Theo ông Trần Văn Chiến, Chủ nhiệm Hợp tác xã chăn nuôi dịch vụ Cổ Đông (Sơn Tây), chăn nuôi quy mô lớn phải có hệ thống xử lý nước thải hoàn chỉnh, nhưng do kinh phí đầu tư không nhỏ (khoảng 20 – 30 tỷ đồng) nên rất ít trang trại có khả năng làm được. Vì vậy, việc xử lý ô nhiễm vẫn “giẫm chân tại chỗ”. Cũng như nhiều hộ chăn nuôi nhỏ lẻ, gia đình chị Nguyễn Thị Nga ở xã Thanh Mai (Thanh Oai) nuôi 5 con lợn tại nhà và toàn bộ chất thải xả chung với hệ thống thoát nước của thôn. Chị Nga cho biết cũng nhận thức việc làm này gây ô nhiễm môi trường và đã khắc phục bằng sử dụng đệm lót sinh học nhưng vào mùa nóng vẫn bốc mùi hôi thối. Dù vậy, nhưng vì chăn nuôi là nguồn thu quan trọng của gia đình nên đành chịu cảnh sống chung với ô nhiễm.

Có thể nói, chăn nuôi nhỏ vẫn là sinh kế của hàng triệu hộ nông dân, việc khắc phục triệt để vấn đề ô nhiễm môi trường vẫn đang là bài toán khó. Cục trưởng Cục Chăn nuôi Hoàng Thanh Vân cho rằng, đối với các cơ sở chăn nuôi lớn, địa phương cần rà soát lại quy hoạch phát triển phù hợp với điều kiện sinh thái, số lượng, chủng loại để không gây quá tải. Cũng cần có chính sách hỗ trợ nông hộ xử lý chất thải chăn nuôi quy mô nhỏ hiệu quả hơn như sử dụng biện pháp khí sinh học, kết hợp các công nghệ xử lý chất thải nhằm tạo điều kiện cho các nông hộ vừa tiếp tục chăn nuôi trong khu dân cư, bảo đảm các chỉ tiêu môi trường ở mức độ chấp nhận được.

Đặc biệt, những trang trại xây mới phải nằm trong quy hoạch và xa khu dân cư, phải có hồ sơ thiết kế, đánh giá tác động môi trường trước khi xây dựng. Khi vận hành, nếu không bảo đảm về môi trường, các ngành chức năng phải thẩm định lại dự án. Việc quy hoạch chăn nuôi và rà soát lại quy hoạch cần thực hiện theo định kỳ, thường xuyên. Bên cạnh đó, tăng cường ngân sách cho hoạt động điều tra, khảo sát về môi trường chăn nuôi, hỗ trợ một phần kinh phí khi xây dựng hệ thống xử lý chất thải cho các cơ sở…

Tuyên truyền cho người dân về tầm quan trọng của bảo vệ và xử lý môi trường trong chăn nuôi; yêu cầu 100% trang trại và hộ chăn nuôi ký cam kết bảo vệ môi trường cũng là những giải pháp quan trọng. “Một số địa phương có tốc độ phát triển mạnh, nhưng chưa có quỹ đất để quy hoạch vùng chăn nuôi xa khu dân cư. Đối với các nơi này, chính quyền địa phương cần quản lý chặt chẽ các hộ chăn nuôi trong khu dân cư, ngoài tuyên truyền, có chế tài xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường” – ông Hoàng Thanh Vân nêu ý kiến.